पुराना कम्युनिस्ट नेता चित्रबहादुर केसीका शब्दमा रुपमा जे देखिए पनि सार चाहिँ नेताहरुले एक अर्काको नेतृत्व स्वीकार गर्न नसक्नु नै फुटको मुख्य कारण रहँदै आएको छ ।
नेपालमा कम्युनिस्ट पार्टी विभाजनको कुनै लेखाजोखा छैन । उनीहरु कति चिरा भए ? कारण के थियो ? मिल्न र फुट्न अनेकौं शब्द जाल प्रयोग गर्न कम्युनिस्ट नेताहरु खप्पिस छन् । पुराना कम्युनिस्ट नेता चित्रबहादुर केसीका शब्दमा रुपमा जे देखिए पनि सार चाहिँ नेताहरुले एक अर्काको नेतृत्व स्वीकार गर्न नसक्नु नै फुटको मुख्य कारण रहँदै आएको छ ।
मेरा मित्र तिलक पाठक भन्ने गर्छन्– नेपालमा कम्युनिस्ट पार्टी विभाजनका धेरै कारणहरुमध्ये एकपटक माओकी कान्छी पत्नीलाई हेर्ने दृष्टिकोण पनि एउटा बुँदा बनेको थियो ।
नेपालमा कम्युनिस्ट पार्टीका नाममा कति दल बने, कति बेला विभाजित भए । गणना सहज छैन ।
इतिहासमा पहिलोपटक केपी ओलीको नेतृत्वमा संसद्मा दुई तिहाइको समर्थन पाएको कम्युनिस्ट सरकार बन्यो । जनता माझ गरिएका वाचा पूरा गर्नुको साटो आन्तरिक विवादमै रुमल्लियो । अन्ततः नेकपा फेरि फुटको संघारमा पुगेको छ ।
यो आलेख नेपालका राजनीतिक दलमा फुटको सुुरुआतबारे केन्द्रित रहनेछ ।
राणाविरुद्ध जनतालाई आन्दोलित बनाउन विसं १९९३ मा देशको पहिलो राजनीति दल प्रजापरिषद् गठन भयो । विसं १९९७ मा चार सहिदलाई मृत्युदण्ड र टंकप्रसाद आचार्य, रामहरी शर्मा, गणेशमान सिंहलगायतका राजबन्दीहरुलाई थुनेपछि तत्कालीन राणा शासकहरुले विरोधी उन्मूल भएको मानेर खुसीयाली मनाए राणाविरुद्ध अब कसैले चुँसम्म बोल्न सक्नेछैनन् भन्ने विश्वासका साथ ।
तर, त्यसको छ वर्ष पूरा हुँदा नहुँदै बीपी कोइरालाको पहलमा नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस गठन गयो । जेलमा रहेका प्रजापरिषद्का सभापति टंकप्रसाद आचार्र्य अध्यक्ष र बीपी कार्यवाहक अध्यक्ष भए । त्यही पार्टीको नेतृत्वमा २००३ सालको अन्त्यतिर विराटनगरमा मजदुर आन्दोलन भयो ।
राणाविरुद्ध पहिलोपटक नेपालमा संगठितरुपमा नारावाजी भयो । बीपी कोइराला, गिरिजाप्रसाद कोइराला, मनमोहन अधिकारीसहितका नेताहरुलाई पक्राउ गरी तीन साता पैदलै हिँडाएर काठमाडौं ल्याइयो ।
बीपी थुनामा परेपछि उनकै दाजु मातृका कार्यवाहक अध्यक्ष भए । तर, बीचैमा उनले राजीनामा गरे । अनि २००४ साल साउन पहिला साता कार्यसमितिले डा. डिल्लीरमण रेग्मीलाई एक वर्षका लागि कार्यकारी सभापति बनायो ।
यसबीच काठमाडौं जेलमा रहेका बीपीको स्वास्थ्य बिग्रँदै थियो । उनको रिहाइका लागि राणा सरकारमा दबाब बढाउन गणेशमान सिंह र कृष्णप्रसाद भट्टराई महात्मा गान्धीको शरणमा पुगे ।
क्यान्सर पीडित बीपीको स्वास्थ्य गम्भीर हुँदै थियो । महात्मा गान्धीको कडा पत्र पुगेपछि राणा सरकारले २००४ साल भदौको मध्यतिर उनलाई रिहा गर्यो । अनि उनी उपचारका लागि बम्बै गए । फर्किएपछि एकथरीले उनलाई पार्टी अध्यक्षका रुपमा काम गर्न आग्रह गरे । उनको अनुपस्थितमा कार्यवाहक अध्यक्षको जिम्मेवारी पाएका डा. डिल्लीरमण रेग्मीले पद छोड्न मानेनन् । बरु सन् १९४७ नोभेम्बर २२ मा एक वक्तव्य जारी गरी कार्यसमितिले समर्थन गरेमात्र बीपी अध्यक्ष हुन सक्ने बताए । गणेशमान सिंह, कृष्णप्रसाद भट्टराई, बालचन्द्र शर्मा, रुद्रप्रसाद गिरी र नगेन्द्र रेग्मी बीपीको पक्षमा र पुष्पलाल श्रेष्ठ, देवीप्रसाद सापकोटा, प्रेमबहादुर कंसाकार, कृष्णप्रसाद रिमाललगायतका नेता रेग्मीको पक्षमा थिए । दुवै पक्षका छुट्टाछुट्टै बैठक भए । एक अर्काविरुद्ध वक्तव्यवाजी हुन थाले । विवाद चर्किँदै जाँदा नोभेम्बर २४ मा रेग्मी समूहले वनारसमा र भोलिपल्ट बीपी समूहले जयनगरमा छुट्टाछुट्टै कार्यसमिति बैठक बोलाए ।
अनि सुरु भयो आरोप प्रत्यारोपको शृङ्खला । औपचारिकरुपमै पार्टीमा विभाजनको रेखा कोरियो । त्यस्तो अवस्थामा कार्यकर्ताको मनोबल कमजोर भई आन्दोलनमा शिथिलता आउनु स्वाभाविकै थियो । विवाद चुलिएका बेला बीपी पक्षका नेता गणेशमान सिंहले सत्य के ? शीर्षकको पर्चा निकाले । जवाफमा डिल्लीरमण पक्षले सत्य यो नामक अर्को पर्चा ।
बीपी र डिल्लीरमण दुवैका बीच मेलमिलाप गरी पार्टीमा एकता कायम गराउन रुद्रप्रसाद गिरी, केदारमान व्यथित र पुष्पलाल श्रेष्ठ प्रयासरत थिए । नेतृत्वलाई दबाब दिन उनीहरु आमरण अनशनको तयारी गर्दै थिए । तीनै जनाले संयुक्त अपील प्रकाशित गरी एक महिनाभित्र एकता नभए आफूहरुले विभाजित कांग्रेसलाई सहयोग नगर्ने चेतावनी पनि दिए ।
एक महिनाभित्र दुवै अध्यक्षले आआफ्नो कार्यसमितिमा राजीनामा दिने, संयुक्त प्रतिनिधिहरुको सम्मेलन बोलाउने, स्थापनाकालमा अध्यक्ष बनाइएका र जेलमा रहेका टंकप्रसाद आचार्यका बारेमा सम्मेलनले निर्णय गर्नुपर्ने, बीपी र रेग्मी दुवै संयुक्त कांग्रेसको कार्यसमितिमा रहने, पार्टी फुटेका बेला भएका सबै निर्णय रद्द गर्ने प्रस्ताव गिरी, श्रेष्ठ र व्यथितले राखेका थिए । तर, पार्टी एकताको वातावरण बन्न सकेन । बरु दुवै पक्ष एक अर्काविरुद्ध पर्चा आक्रमणमा उत्रिए । अन्ततः राष्ट्रिय कांग्रेसको विभाजन भयो । नेपाली राजनीतिमा पहिलोपटक राजनीतिक दल फुटेको त्यही घटना थियो ।
यो फुटपछि राष्ट्रिय कांग्रेसका एक नेता पुष्पलाल श्रेष्ठले २००६ सालमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको स्थापना गरे ।
यस सन्दर्भमा पुष्पलालका कान्छा भाई विजयलालले २०७६ भदौ तेस्रो साता बालुवाटारस्थित निवासमा लेखकलाई सुनाए – दाइ सहिद गंगालालको प्रेरणाले माल्दाइ (पुष्पलाल) राजनीतिमा लाग्नुभयो । अन्तिम भेटमा दाइ गंगालालले माइला पुष्पलाललाई भन्नुभएको रहेछ– भाइ हेर रुसमा कोही ठूलो कोही सानो छैन रे ! जनतालाई खान लाउन समस्या छैन रे ! हामी पनि त्यस्तै शासन व्यवस्थाका लागि लड्नुपर्छ । दाइको त्यही प्रेरणाबाट पुष्पलालले नेपालमा कम्युनिट पार्टी स्थापना गरे ।
विसं २००७ सालको क्रान्तिमा नेपालका कम्युनिस्टहरुको खासै भूमिका थिएन । विसं २०१५ को संसद्को चुनावमा पनि यो पार्टी चार स्थानमै सीमित भयो ।
विसं २०१७ साल पुस १ गते राजा महेन्द्रले जननिर्वाचित सरकार र संसद् भंग गर्दा केही कम्युनिस्ट त्यसको विरोधमा थिए । धेरैले शाही कदमको समर्थनमा दिपावली गरे । तिनताका भारतमा अध्ययनरत कोइराला परिवारका एकमात्र कम्युनिस्ट सदस्य कमल कोइराला अखिल भारतीय नेपाली विद्यार्थी फेडेरेसनको महामन्त्री थिए । बनारसमा एमएको जाँच दिने तयारीमा रहेका उनलाई कम्युनिस्ट नेता शम्भूराम श्रेष्ठको तार आइपुग्यो । दरभंगामा कम्युनिस्ट पार्टीको प्लेनम हुँदैछ । तपाईँ आउनु पर्यो ।
कमल अप्ठेरोमा परे । यस प्रसंगमा कमलले लेखकलाई सुनाए– जाँच दिनु छ । उता बोलाइ रहेछन् । महेश्वरकुमार उपाध्याय पनि यस्तो राष्ट्रिय संकटको घडीमा पढाइभन्दा यही ठूलो हो भन्न थाले । नजाऊँ भर्खर महामन्त्री चुनिएको दुई तीन महिनामात्र भएको छ । म दरभंगा गएँ ।
बाटोमै कमलको भेट भयो भरतराज जोशीसँग । जो नेपाली विद्यार्थी फेडेरेसन काठमाडौंका महासचिव थिए । जोशीले भने– ल तपाइँ जाँच छोडेर आउनुभयो, यहाँ त नेताहरु राजदूत र मन्त्री हुने चक्करमा छन्, बडाहाकिम दामोदर शमशेर लामो समयदेखि यहीँ अड्डा जमाएर बसेकाछन् र दरबारका तर्फबाट हाम्रा नेताहरुसँग पदको बार्गेनिङ गर्दै छन् ।
कमलले लेखकलाई सुनाए– मलाई एकदम रिस उठ्न थाल्यो । यो के हो ? कस्तो ठूलो गद्दारी हुन लाग्यो भनेर । तनावकै बीच कमल दरभंगा पुगे । पुष्पलाल, तुलसीलाल, शम्भुराम, केशरजंग रायमाझी, कमर शाह, विष्णुबहादुर मानन्धर, मोहनविक्रम सिंह, कृष्णराज वर्मा, नरबहादुर कर्मचार्य सबै नेता छन् ।
विराटनगरमा पक्राउ परेकाले त्यो सम्मेलनमा मनमोहन अधिकारी थिएनन् । विसं २०१७ पुष १ को शाही ‘कु’ अघि कम्युनिस्ट नेताहरुको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा भाग लिन रुस पुगेका महासचिव डा. केशरजंग रायमाझी उतैबाट सिधै दरभंगा पुगेका थिए ।
यस प्रसंगमा पुराना कम्युनिस्ट नेता विष्णुबहादुर मानन्धरले लेखकलाई सुनाए– प्लेनम त बोलाइयो तर बैठक बस्दैन । दामोदर शमशेर सर्किट हाउसमा अड्डा जमाएर बसेको छ । सरकारी ठूला पाहुन बस्ने गेस्ट हाउस हो त्यो । ऊ त्यहाँ बसेर कम्युनिस्ट नेताहरुसँग ‘बार्गेनिङ’ गरिहेको छ । एकपटक तपाईँहरुले राजालाई भेट्नुस् ।
मानन्धरले लेखकलाई बताएअनुसार दामोदर शमशेर भन्दै थिए रे– मन्त्रीमण्डमा लिन र राजदूत बनाउन सरकार राजी होइबक्सिन्छ । एकपटक भेटेर कुरा गर्नुपर्यो हजुरहरुले । त्यही बेला निर्मल लामाले आफ्ना कमरेडहरु माझ भनेका थिए रे यी रायमाझीहरुले ठूलो गद्दारी गर्दैछन् ।
एक महिनाको अलमल पछि बल्लबल्ल बैठक सुरु भयो । त्यहाँ पनि तीनवटा मत आए । महासचिव रायमाझी पक्ष मरेको संसद् ब्युताउने हैन चुनावमार्फत संसदीय व्यवस्था पुनर्बहाली गराउनुपर्छ भन्नेमा थियो । विघटित संसद् पुनःस्थापनाको पक्षमा पुष्लाल, तुल्सीलाल, शम्भुराम, हिक्मत सिंहहरु देखिए भने मोहनविक्रम सिंह संविधान सभाको चुनाव हुनुपर्छ भन्नेमा ।
रायमाझी र पुष्पलाल पक्षबीच तानातान भइरहँदा मोहनविक्रम एक्लै थिए । रायमाझी र पुष्पलाल पक्ष दुवै एक अर्कालाई हराउने रणनीतिमा लागे । आफू हार्ने डरले एउटा पक्षले मोहनविक्रमको प्रस्ताव संविधान सभाका पक्षमा मतदान गर्यो । यसरी रायमाझी पक्ष हार्यो ।
संविधान सभाको नारा पास भयो । केन्द्रीय समितिको बहुमतले भन्यो — प्लेनमको निर्णय हामी मान्दैनौ । त्यो पक्षले संसदीय व्यवस्थाका लागि संघर्ष गर्नुपर्ने अडान छोडेन । पुष्पलाल र रायमाझी पक्षबीच यही बिन्दुमा असहमति बढ्दै गयो । दामोदरशमशेर मार्फत रायमाझीलगायतका नेता काठमाडौं ल्याइए ।
उनीहरुले राजालाई भेटे । त्यसपछि महासचिव रायमाझी पूर्णरुपले दरबारको पक्षमा लागि परे । यस प्रसंगमा बाम नेता विष्णुवहादुर मानन्धरले लेखकसंग भनेका छन् यो घटना पछि पुष्पलाल पक्षले रायमाझी दरबार गएर नराम्रो काम भयो भन्ने निष्कर्ष निकाल्यो ।
अर्कोतिर त्यही घटनापछि मोहनविक्रम सिंह, निर्मल लामाहरुले पुष्पलाललाई ‘गद्दार’ भने । पुष्पलालका भाइ विजयलाल भन्छन्– निर्मल लामाले त दाइको निधनका बेला म त्यो पाप पखाल्छु भनेर गल्ती स्वीकार गरे तर मोहनविक्रमले अहिलेसम्म यस विषयमा बोलेको सुनेको छैन ।
यो घटनाले कम्युनिस्ट पार्टीमा विभाजनको रेखा कोरिदियो ।
रायमाझीलाई दरबारिया र पुष्पलाललाई गद्दारको आरोप लगाउन थालियो । विवाद चुलिँदै गएपछि पुष्पलाल महाधिवेशन बोलाउने तयारीमा लागे । पार्टी विधानमा दुई तिहाइ जिल्ला कमिटीले संयुक्तरुपमा माग गरे महाधिवेशन बोलाउन सकिन्छ भन्ने प्रावधान थियो । तर पुष्पलालले तल्लो कमिटीमार्फत महाधिवेशन बोलाए । दुई तीन महिना समय राखेर महाधिवेशन गरौँ । जुन लाइन पास हुन्छ त्यहीलाई मानेर जाऊँ भन्ने प्रस्ताव नेतृत्वका तर्फबाट आएको हो । तर पाटीलाई दरबारिया लाइनमा लैजाने रायमाझीको नेतृत्व कम्युनिस्ट पार्टीका संस्थापक पुष्पलाललाई स्वीकार्य भएन ।
यसरी २०१९ सालमा पुष्पलाल पक्षले बनारसमा महाधिवेशन गर्यो । पहिलोपटक कम्युनिस्ट विधिवत् पार्टी फुट्यो । नेता मानन्धरले लेखकसँग भने– दुर्भाग्य, एकपटक फुटेपछि नेपालका कम्युनिस्ट पार्टीमा फुटको सिलसिला रोकिएन ।
I'm gone to convey my little brother, that he should also go to see this weblog on regular basis to obtain updated from most up-to-date news update.
You've made some decent points there. I checked on the internet for more information about the issue and found most individuals will go along with your views on this website.
Hi! Would you mind if I share your blog with my myspace group? There's a lot of folks that I think would really appreciate your content. Please let me know. Thank you
When someone writes an piece of writing he/she retains the plan of a user in his/her mind that how a user can know it. Thus that's why this paragraph is great. Thanks!
WOW just what I was looking for. Came here by searching for female pattern baldness
Hello, its pleasant piece of writing on the topic of media print, we all be aware of media is a fantastic source of facts.
I'm really enjoying the theme/design of your site. Do you ever run into any web browser compatibility problems? A couple of my blog readers have complained about my website not working correctly in Explorer but looks great in Firefox. Do you have any solutions to help fix this issue?
This is my first time visit at here and i am really impressed to read everthing at one place.
Why viewers still use to read news papers when in this technological globe everything is accessible on net?
Hello! I could have sworn I've been to this site before but after browsing through a few of the posts I realized it's new to me. Anyhow, I'm certainly delighted I discovered it and I'll be bookmarking it and checking back frequently!
Hi there, i read your blog occasionally and i own a similar one and i was just curious if you get a lot of spam remarks? If so how do you protect against it, any plugin or anything you can advise? I get so much lately it's driving me mad so any help is very much appreciated.
Having read this I thought it was extremely enlightening. I appreciate you finding the time and effort to put this content together. I once again find myself personally spending a lot of time both reading and leaving comments. But so what, it was still worth it!
We stumbled over here coming from a different website and thought I might as well check things out. I like what I see so now i'm following you. Look forward to looking at your web page again.
When I originally commented I clicked the "Notify me when new comments are added" checkbox and now each time a comment is added I get three emails with the same comment. Is there any way you can remove me from that service? Bless you!
I've read some just right stuff here. Certainly value bookmarking for revisiting. I wonder how so much effort you set to create this sort of great informative site.