अन्तिम चरणमा प्रभाकरशमशेर राणालाई राजा ज्ञानेन्द्रसंग कुरा गर्न लगाउनुभयो । उनले दुई चार पटक कुरा गरे । अन्तिम घटना राणाले गिरिजावावुलाई यसरी सुनाएका थिए । गिरिजावावु म केही गर्न नसक्ने अवस्थामा पुगे । राजा र म सोल्टी होटलमा पिउउदै थियौ । राजाले आफ्नो ग्लास पत्थरमा झारेर भने प्रभाकर वरु म यसरी चकनाचुर भएर जान्छु तर यीनीहरुको अगाडी झुक्दिन । 

२३८ वर्ष लामो इतिहास वोकेको राजसंस्था अन्त्य भै मुलुकका गणतन्त्र स्थापना भएको पनि १३ वर्ष नाध्यो । २०६५ साल जेठ १५ गते संविधानसभाको पहिलो बैठकले राजतन्त्रको अन्त्य गरी मुलुकलाई गणतन्त्र घोषणा गरेको थियो । धेरै मानिसको वुझाई छ, गणतन्त्रको नारालाई माओवादीले उचाईमा पु-याए पनि कार्यान्वयन गर्ने मुख्य पात्र तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइराला नै हुन् । 
बीपीको राष्ट्रिय एकता तथा मेलमिलाप नीतिमा जीवन प्रयन्त प्रतिवद्ध गिरिजावावुले किन राजतन्त्र समाप्त पार्ने कठोर निर्णय कार्यान्वयन गरे त ? यो आलेख यसै विषयमा केन्द्रीत छ । 
जीवनको अन्तिम क्षण कोइराला छोरी सुजाताको मण्डिखाटार स्थित निवासमा सरे । स्वास्थ्य अवस्था दिनानुदिन कमजोर वन्दै थियो । त्यही  पूर्व प्रधानमन्त्री डा. तुलसी गिरीले उनीसंग अन्तिम भेट गरे । त्यस वेला उनले भनेका थिए–गिरिजावावु इतिहासले मानिसलाई अवसर दिन्छ । अहिले पनि स्थिती तपाईको कन्ट्रोलमा छ । राजतन्त्र फालेर गल्ति भयो, भन्ने व्यहोराको वक्तव्य दिएर देश विग्रनवाट जोगाउनुस् । 
यस प्रसंगमा गिरिजाप्रसादका भतिजा निरञ्जनले लेखकसंग भनेका थिए –तुलसी काकाले भन्नु भएछ, गिरिजावावु म तपाईको दाईको साथी । तपाईको समकक्षी होइन । इतिहासले कुन मानिसलाई कुन वेला अगाडी ल्याई दिन्छ । त्यो वेला त्यस मानिसको महत्व एकदम वढेको हुन्छ । उसको वोलीवाट होल, सिचुएसन वदलिन सक्छ । त्यही अवस्थामा आज तपाई हुनुहुन्छ । त्यसैले म तपाईलाई एउटा कुरा अनुरोध गर्न भनेर आएको हु । अहिले पनि ढिला भएको छैन । एउटा वक्तव्य दिनुस् । राजतन्त्र फालेर गल्ति भयो भन्ने व्यहोराको । अहिले पनि तपाईले कन्ट्रोलमा लिन सक्नुहुन्छ । यो राष्ट्र वचाउनुस् । 
डा. गिरी एकोरो वोलिएर । कोइरालाले मुखवाट एक शव्द निकालेनन् । यस प्रसंगमा निरञ्जनले लेखकसंग भनेका थिए–मैले डा. गिरीलाई सोधे के भन्नुभयो त काका सानोवुवाले । आई नो हि वाज हेल्प लेस भन्नुभयो । गिरिजावावु केही वोल्नुभएन रे । 
राजतन्त्र फाल्नु अघि कोइरालाले दरवार मिलाउन धेरै प्रयास गरेका हुन् । बेवी किङको प्रस्ताव अघि सारे पछि विराटनगरमा कोइरालाले लेखकसंग भनेका थिए—मैले धेरै प्रयास गरे । राजाले मानेनन् । अव म प्रष्ट देखि रहेको छु । राजतन्त्र त रहदै रहदैन । 
अन्तिम क्षणसम्म पनि कुनै न कुनै रुपको राजतन्त्र राख्ने कोइरालाको भित्रि चाहना थियो । निरञ्जनले बौद्ध स्थित निवासमा लेखकलाई सुनाएका थिए–राजाका प्रमुख सचिव पशुपतिभक्त महर्जनलाई कैयौं पटक फोन गरेको मलाई थाहा छ । म पनि उहाँसंगै छु । अन्तिम चरणमा उहाँले प्रभाकरशमशेर राणालाई राजा ज्ञानेन्द्रसंग कुरा गर्न लगाउनुभयो । उनले दुई चार पटक कुरा गरे । अन्तिम घटना राणाले गिरिजावावुलाई यसरी सुनाएका थिए । गिरिजावावु म केही गर्न नसक्ने अवस्थामा पुगे । राजा र म सोल्टी होटलमा पिउदै थियौ । राजाले आफ्नो ग्लास पत्थरमा झारेर भने प्रभाकर वरु म यसरी चकनाचुर भएर जान्छु तर यीनीहरुको अगाडी झुक्दिन । 
राजाको त्यस्तो सन्देश पाएपछि कोइराला राजतन्त्र जानेमा निश्चिन्त भएका थिए । यस सन्दर्भमा पूर्व मन्त्री डा. रामशरण महतले लेखकसंग भनेका छन्— गिरिजावावु ज्ञानेन्द्र र पारसले गद्धि छोडे वेवि किङ राख्न तयार हुनुहुन्थ्यो । तर त्यसका लागि दरवार तयार भएन । पछि राजालाई कसरी हटाउने भन्ने रणनीति उहा आफैले कार्यान्वयन गर्नु भएको थियो । त्यस वारे हामीसंग शेयर गर्नु भएन ।
बीपीले अन्तिम समयमा राजसंस्थालाई विश्वासमा राख्नु भनेका कारण पनि प्रधानमन्त्री कोइराला राजतन्त्र हटाई हाल्ने पक्षमा थिएनन् । यो प्रसंग गिरिजावावुले धेरै पटक लेखकलाई पनि सुनाएका थिए । 
राजसंस्थाको अन्त्य भएपछि गिरिजावावु के भन्नुहुन्थ्यो भन्ने मेरो प्रश्नमा निरञ्जनले भनेका थिए–सही गलत के भयो भन्ने लाग्यो होला, त्यस वारे केही भन्नु भएन । तर  उहाँ रोक्न सक्ने अवस्थामा हुनुहुन्नथ्यो । पछि पनि सम्झनुहुन्थ्यो मैले त प्रयास गरेकै हो । उ आफ्नै कारणले गयो । भएन त म के गरु । 
निरञ्जको भनाईसंग मेल खाने वुझाई गिरिजावावुका अत्यन्त निकट पूर्व आमोदप्रसाद उपाध्यायको पनि छ । उपाध्यायले  २०७३ कात्तिक २७ गते धुम्वराही स्थित आफ्नै निवासमा लेखकसंग भनेका थिए–राजा ज्ञानेन्द्रसंग मेलमिलाप गर्ने कुनै गुञ्जायस नदेखे पछि राजतन्त्रको विकल्प खोज्नु भएको हो । राजा प्रति कठोर वन्दै जानु भएको हो । व्यक्तिगत इगोले पनि धेरै काम गरेको छ । नत्र अन्तिम समयसम्म पनि  संवैधानीक राजतन्त्रकै पक्षमा हुनुहुन्थ्यो । ज्ञानेन्द्रले वुद्धि पु-याएको भए अहिलेको अवस्था नआउन सक्थ्यो ।