त्यो वेला दुई वटा विचार आए । पहिलो : तत्काल राजा नियुक्त गर्ने । किन भने एक छिन पनि राजगद्वि खाली गर्नु हुन्न भन्ने परम्परा थियो । अर्को विचार थियो, राजाको वंश नाश भएको छ । यो घटनाका विषयमा संसदमा वहस चलाउनु पर्छ । राजतन्त्र राख्ने वा नराख्ने भन्ने विषय संसदवाटै टुङो लगाउनु पर्छ । 

धेरैलाई अहिले पनि विश्वास छ –दरवार हत्याकाण्डमा राजा वीरेन्द्रको वंश नास भएपछि संसद वोलाएर राजतन्त्र अनुमोदन गराएको भए मुलुकमा यति छिटो गणतन्त्र आउने नै थिएन ।  राजसंस्था जाने कारण के होला भनेर मैले केही वर्ष यता भेटेका धेरैलाई सोध्ने गरेको छु । ति मध्ये अधिकांशको विचार छ –हत्याकाण्ड वारे संसदमा छलफल गराउनु पथ्यो । संसदले राजतन्त्र वारे निर्णय लिनु पथ्यो । नकी राजपरिषद् स्थायी समितिले । 
राष्ट्र प्रमुख राजा वीरेन्द्र र उनको वंश नाश हुदा समेत जनताको सार्वभौम संस्था संसदले त्यो मुद्धामा वहस गरेर उचित निर्णय लिन नसक्दाको परिणाम हो गणतन्त्र । घटनाक्रमले पनि त्यही देखाउछ । दरवार हत्याकाण्ड भएको सात वर्षमै राजतन्त्रको अन्त्य भै मुलुकमा गणतन्त्र स्थापना भयो । 

यस प्रसंगमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाका राजनीतिक सल्लाहकार पुरञ्जन आचार्यले लेखकलाई सुनाए–त्यो वेला दुई वटा विचार आए । पहिलो ः तत्काल राजा नियुक्त गर्ने । किन भने एक छिन पनि राजगद्वि खाली गर्नु हुन्न भन्ने परम्परा थियो । अर्को विचार थियो, राजाको वंश नाश भएको छ । यो घटनाका विषयमा संसदमा वहस चलाउनु पर्छ । राजतन्त्र राख्ने वा नराख्ने भन्ने विषय संसदवाटै टुङो लगाउनु पर्छ । 
जनता मस्त निद्रामा रहेका वेला २०५८ जेठ १९ गते राती दरवार हत्याकाण्ड भएको थियो । धेरैले घटना वारे विहान मात्र थाहा पाए । राजा रानीको मृत्यु भैसकेको थियो । घाइतेको सैनिक अस्पताल छाउनीमा उपचार हुदै थियो । प्रधानमन्त्री कोइरालाले एकोरो चुरोट तानेर त्यो रात अस्पतालमै काटे । विहान उनी फर्किए पछि वालुवाटारमा मन्त्री र निकट मानिसहरुको घुइचो शुरु भयो । धेरैले सोधे—के भएको रहेछ गिरिजाबाबु । थकित गलित, वृद्ध प्रधानमन्त्रीले भने–के हुने यार म पुग्दा राजा रानीको मृत्यु भैसकेको थियो । युवराज दीपेन्द्र कोमामा छन् । डाक्टरहरुले सुनाए अनुसार उनको पनि वाँच्ने सम्भावना शुन्य छ रे । 

यस प्रसंगमा प्रधानमन्त्री कोइरालाका राजनीतिक सल्लाहकार आचार्यले लेखकलाई सुनाए –गिरिजावावुले मलाई वेडरुममा बोलाएर सोध्नुभयो ‘महेश (रक्षामन्त्री महेश आचार्य) संग कुरा ग¥यौ के छ तिम्रो र महेशको विचार । मैले भने गिरिजादाजु जे भयो भयो, अव दरवार हत्यकाण्ड वारे संसदमा वहस चलाउनु पर्छ । महेश दाको पनि यही विचार छ । दुई चार दिन राजा नियुक्त नगर्दा केही फरक पर्दैन । आज राजपरिषद् स्थायी समितिको कार्यालय बहादुर भवन नजाउ ।’ 
तर त्यस अघि नै कोइराला छाउनी अस्पतालमा नयाँ राजा नियुक्ति गर्ने सहमति जनाउदै कार्यविधिमा सही गरेर आई सकेका थिए । यस प्रसंगमा कोइराला सरकारका राज्यमन्त्री डा. सुरेश मल्लले लेखकसंग भनेका छन्– घटना हुँदा पोखरामा रहेका अधिराजकुमार ज्ञानेन्द्र विहान हेलिकप्टरवाट काठमाडौं आई पुगे । आर्मी अस्पतालमै उनले आफूलाई राजा घोषित गर्न गिरिजावावुलाई भनेका थिए । गिरिजावावुले भन्नुभयो ‘सरकार यो जुन माहौल भड्किएको छ । यसलाई शान्त पार्न पनि त मलाई समय चाहियो । अर्को कोही मानिस छैन, सरकार वाहेक कसलाई वनाउने ?यो सेटल गर्न मलाई टाइम लाग्छ ।’ 
दरवार हत्याकाण्डमा ज्ञानेन्द्रको संलग्नता छ भन्ने हल्ला व्यापक चलाइएको थियो । आम जनता उनलाई हत्याराको रुपमा हेर्थे । सडकमा ज्ञानेन्द्र र उनका छोरा पारसलाई फाँसी दिनु पर्ने नारा चर्किएको थियो । 
यता वालुवाटार भने हत्याकाण्ड वारे छलफल गराउन संसद वोलाउने वा नवोलाउने वहसमै थियो । जनता अलमलमा थिए । सरकारी सञ्चार माध्यमले लगातार शोक धुन वजाए पनि दरवार हत्याकाण्डको समाचार प्रशारण गरेका थिएनन् । 
कांग्रेस भित्रको एउटा पक्ष राजतन्त्रको परम्परा अनुसार नयाँ राजा वनाई हाल्नु पर्ने पक्षमा थियो भने अर्को चाँही राजाका सन्तान समेत वाँकी नरहेको अवस्थामा राजतन्त्र सकियो । त्यसैले नयाँ राजतन्त्र वनाउने की नवनाउने भन्ने विषयमा संसदमा वहस चलाउनु पर्छ भनिरहेको थियो । २०४७ को संविधानले राजतन्त्र वारे सदनमा वहस चलाउन रोक लगाएको थियो । त्यो समुहको तर्क थियो– इतिहास वनाउने यो एउटा मौका हो । त्यसैले राजसंस्था वारे संसदबाट निर्णय लिनु पर्छ । 
दरवार हत्याकाण्ड भएको रात प्रधानमन्त्री कोइरालाका विश्वास पात्र रक्षा मन्त्री महेश आचार्य विराटनगरमा थिए । विहानै कोइरालाले उनलाई लिन हेलिकोप्टर पठाई सकेका थिए । यता वालुवाटारमा प्रधानमन्त्रीका निकट सहयोगीहरु भन्दै थिए–यत्रो घटना भएको छ गिरिजादाई । यस विषयमा संसदमा वहस चलाउनु पर्छ । गिरिजादाई इतिहास वनाउने यो एउटा मौका हो ।
त्यो क्षण स्मरण गर्दै कोइरालाका राजनीतिक सल्लाहकार पुरञ्जन आचार्यले लेखकसंग भने—गिरिजा दाजुले सोध्नु भयो तिमीहरु संसद बोलाउ वोलाउ भन्छौ । महेश (रक्षा मन्त्री) पनि यही भन्छन्’ मैले भने ‘हो गिरिजादाई । महेश दाको पनि यही विचार छ ।’ 
छलफल चलिरहदा महेश टुप्लुक्क पुगि हाले । त्यो दिनको घटना महेश आचार्यले लेखकलाई यसरी सुनाए – आउने वित्तिकै मैले भने संसदमा छलफल गराउ गिरिजावावु । जनतामा यत्रो आक्रोश छ । वास्तविकता के हो ? जनताले संसद मार्फत थाहा पाउनु पर्छ । यो व्यवस्थाको मर्म र भावना पनि त्यही हो । नयाँ राजा वनाउन किन हातर गर्ने ? छलफल गर्दा राम्रो हुन्छ । उहाँ अलि रिसाए जस्तो पनि गर्नुभयो । कहाँ यार यस्तो वेलामा  । सामान्य कुरा भए त वाहिर जान्छ । नराम्रो असर पर्छ भन्नुभयो । 
प्रधानमन्त्री निवासको निलो बैठक कक्षमा छलफल चलिरहेको थियो । कोइराला जुरुक्क उठे र माथिल्लो तलामा रहेको वेडरुम तिर उक्लिए । सिढि चढ्नु अघि भने–पुरञ्जन, पुरञ्जन । 
त्यो क्षण पुरञ्जनले लेखकलाई यसरी सुनाए –आफ्नो शयन कक्ष नजिकै पुग्दा गिरिजादाईले भन्नुभयो ‘त्यो महेशलाई किन जान्ने हुनु परेको ? नरहरी आचार्यले त भने भने महेशले किन वोल्न परेको ? वहादुर भवन जानु पर्छ । राजा नियुक्त गर्नु पर्छ । नत्र कम्युनिष्टहरुले टेक ओभर गर्छन् । कम्युनिष्टहरुलाई खुल्ला छोड्ने ? कस्तो नवुझेको त्यो महेशले । सम्झाउ ।’ मैले भने ‘तपाई सम्झाउनुस् न गिरिजादाई । म माथि वोलाउछु । तपाईलाई सम्झाउने मानिस मैले सम्झाएर मान्नुहुन्छ र ?’ हैन पहिला तिमी कुरा गर । फर्किएर महेशदा नजिक गए र भने ‘गिरिजादाई राजा नियुक्त गर्ने भन्दै हुनुहुन्छ ।’ महेश दाई भन्न थाल्नुभयो ‘हैन भाई वहस त चलाउनु पर्छ । त्यो राम्रो देखिन्छ, जनताले पनि सबै कुरा त वुझ्नु प-यो नी ।’ यति कुरा गरे पछि महेश दाई गिरिजादाजुको कोठामा छिर्नुभयो । 
प्रधानमन्त्री कोइराला र रक्षामन्त्री आचार्य विच केही समय एक्लैमा कुरा भयो । आचार्यले संसदमा छलफल गराएर अघि वढ्न राम्रो हुने आफ्नो धारणा सुनाए । जुन कोइरालालाई चित्त वुझि रहेको थिएन । त्यो वेला प्रधानमन्त्रीको मुड रक्षामन्त्री आचार्यले लेखकलाई यसरी सुनाए–अलि रिसाए जस्तो पनि गर्नुभयो । कहाँ यार यस्तो वेलामा  । सामान्य कुरा भए त वाहिर जान्छ । नराम्रो असर पर्छ भन्नुभयो । बहादुर भवन जानु पर्छ । नयाँ राजा बनाउनु पर्छ । कोइरालाले उनलाई सम्झाउदै भनेका थिए–‘नरहरी आचार्यले वोलेको ठिकै छ तर तिमीले वोल्दा महेश दरवार र सेना दुवैले मैले वोलेको ठान्छन् । त्यसकारण वोल्नुहुन्न ।’
छलफल जारी थियो डा. रामवरण यादव भयानकसंग रिसाउदै प्रधानमन्त्रीको वेडरुममा पुगे । उनी भन्दै थिए–कांग्रेस र राजाको सम्वन्ध विगार्न यहाँ केही मानिस सकृय छन् । 
संविधानले राजतन्त्र वारे सदनमा वहस चलाउन रोक लगाए पनि राजाका सन्तान समेत वाँकी नरहेको अवस्थामा राजतन्त्र सकियो । नयाँ राजा कसलार्य वनाउने ? बनाउने की न वनाउने ? यी यावत मुद्धाको टुङो संसदले नै गर्नु पर्छ भन्ने शसक्त विचार थियो । 
तर राजनीतिक रुपमा संसद वोलाएर यो विषयमा छलफल चलाउने तहमा प्रधानमन्त्री थिएनन् । राजनीतिक रुपमा कोइराला अत्यन्त कमजोर थिए । सबै तिरवाट उनैलाई एक्ल्याउने प्रयास भएको थियो । लाउडा जहाज भाडा प्रकरणमा भ्रष्टाचार भएको आरोप लगाउदै उनको राजिनामा मागेर प्रमुख प्रतिपक्षी नेकपा एमालेले लगातार ५७ दिन सदन अवरुद्व गरेको थियो । पार्टी भित्र कृष्णप्रसाद भट्टराई समुहले राजिनामा मागिरहेको थियो । भारतसंग पनि एक पछि अर्को गर्दै पट्री मिलेको थिएन । दरवार त झन उनी र कांग्रेसलाई कमजोर वनाएर आफ्नो गुमेकको अधिकार पुनस्थापित गर्ने दाउमा छदै थियो । 
त्यही माहौललाई साम्य पार्न हत्याको आरोप लगाइएका, होसमा नभएका र शतप्रतिशत बाँच्ने सम्भावना सेमत नरहेका दीपेन्द्रलाई राजा घोषणा गरियो । ज्ञानेन्द्र राज्य प्रमुख भए । दुई दिनमै दीपेन्द्रको मृत्युको घोषणा भयो । 
ज्ञानेन्द्र राजा वने । ति दिन दाजुको हत्या गरेर राजा वनेको भन्दै चौतर्फी आरोप खेपी रहेका ज्ञानेन्द्रलाई प्रधानमन्त्री कोइरालाको व्यक्तित्वको छायाँमा अडिएर राजा हुने अवसर मिल्यो । नयाँ राजाले असहयोग गर्दैनन् भन्ने परेको थियो कोइरालालाई पनि । तर राजा भए देखि नै ज्ञानेन्द्रका सबै व्यवहार कसरी संसदीय पद्वती समाप्त पार्ने भन्नेमै केन्द्रीत भए । अन्त: दरवार हत्यकाण्ड नै राजतन्त्र समाप्तिको प्रस्थान विन्दु बन्न पुग्यो । २३८ वर्ष लामो राजसंस्थाको अन्त्य भयो । मुलुक गणतन्त्रमा प्रवेश ग-यो । 
पूर्व राज्यमन्त्री डा. सुरेश मल्लको विचारमा त्यो वेला संसद वोलाएर राजतन्त्रलाई अनुमोदन गराएको भए यति छिटो राजसंस्था जादैनथ्यो ।