“मेरा साना दुषले आज्र्याको मुलुक होइन सबै जातको फुलवरि हो. सबैलाई चेतना भया
यो फुलवारिको छोटावडा चारैजात छत्तिसै वर्णले सम्भार गर्नुˮ ।।

नेपाल एकीकरण गर्ने राजा पृथ्वीनारायण शाहको जन्म पिता नरभूपाल शाह र माता कौशल्यावतीबाट सात महिनाको गर्भबास पछि वि.सं.१७७९ साल पौष २७ गते भएको थियो । राजा नरभूपाल शाहको पहिलो विवाह खाँचीकी राजकन्या चन्द्रप्रभावतीसँग १७ वर्षको उमेरमा भएको थियो । त्यतिबेला चन्द्रप्रभावती १३ वर्षकी मात्र थिइन् । ४ वर्षसम्म रानीको कोख नउघ्रेपछि नरभूपालले पाल्पाका राजा गन्धर्व सेनकी छोरी राजकुमारी कौसल्यावती दोस्रो विवाह गरे । यिनै कौसल्यावतीको गर्भबाट पृथ्वीनारायण शाहको जन्म भएको थियो । प्रारम्भका केहीवर्षसम्म उनीबाट पनि जायजन्म नभएपछि नरभूपाल शाहले पर्वतकी मल्ल राजकन्या बुद्धिमती र त्यसको लगत्तै तनहुँकी सेन राजकन्या सुभद्रावतीसँग पनि विवाह गरेका थिए । उनका भित्रिनी दुई रानीहरू कालिका (कालीधाई) र प्रेमावती पनि थिए (सुवेदी, २०५८ ः ५) । 
सात महिनाको गर्भवासपछि पृथ्वीनारायण शाहको जन्म भएको एकाध महिनापछि नरभूपाल शाहकी साहिली रानी बुद्धिमतीबाट नौ महिनाको पुरा गर्भबासपछि वृन्दकेशर शाहको जन्म भयो । दरवारमा जन्मको जेठो वा गर्भको जेठोमध्ये कसलाई युवराज घोषणा गर्ने भन्ने विवादको बहस चल्दै गर्दा वृन्दकेशर शाहको अकस्मात मृत्यु भएकाले त्यो विवाद स्वतः अन्त्य भयो (संग्रौला, २०५४ ः २६) । 
    पृथ्वीनारायण शाहको हेरचाह, निर्देशन, शिक्षादिक्षा उनकी जेठी आमा चन्द्रप्रभावतीबाट भएको थियो । चन्द्रप्रभावती खाँचीका राजा दलशाह र उनकी रानी सुभद्रावतीकी राजकन्या थिइन् । सानैदेखि विशेष लक्षणकी धनी, गुण, शीलले युक्त, तिष्ण बुद्धि, गहिरो विचार, विवेक र क्रियाशिलता तथा बाल्यकालदेखि नै शक्तिदेवीको भक्तिभावमा समर्पित चन्द्रप्रभावतीले पृथ्वीनारायण शाहलाई रामायण, महाभारत, शुक्रनीति, चाणक्यनीति तथा अन्य नीति र धर्मशास्त्रका आधारमा शिक्षा दिने व्यवस्था मिलाउँदा पृथ्वीनारायण शाह एउटा कुशल राजामा हुने गुणले युक्त भएका थिए । यसका अतिरिक्त उनलाई राजनैतिक, कुटनैतिक, प्रशासनिक, खेलकुद, घोडा चढ्ने, कुस्ती खेल्ने, पौडी खेल्ने र अन्य युद्धकला सम्बन्धि तथा हतियार चलाउने शिक्षा समेत प्रदान गरिएको थियो (पन्त, २०४१ ः २८३) । 

    वि.सं.१७९९ साल चैत्र २५ गतेका दिन राजा नरभूपाल शाहको स्वर्गारोहण भएपछि पृथ्वीनारायण शाह गोरखामा राजगद्दीनसिन् भए । पृथ्वीनारायण शाहभन्दा अगाडिका युवराजहरू गद्दीनसिन हुँदा लालमोहरको राजकीय छापमा कालो मसी प्रायोग गरिदै आएकोमा पृथ्वीनारायण शाह गद्दीनसिन हुँदा रातो मसीको प्रयोग गरिएको र त्यसभन्दा पछाडिका शाहवंशीय राजाहरूमा त्यही परम्परा कायम रहेको थियो । उक्त लालमोहर छापमा ‘श्री दुर्गा भवानी’ उल्लेख गरिएको थियो (भण्डारी, २०५८ ः ७८) । त्यसपछिको बाँकी जीवन पृथ्वीनारायण शाहले नेपालको एकीकरण कार्यमा विताएका थिए । उनको मृत्यु वि.सं.१८३१ म त्रिशुली नदीको किनार देवीघाटमा भएको थियो ।